Opryszczka wargowa tzw. „zimno”, febra czy „skwarka” pojawia się w momentach osłabienia organizmu, a wywołuje ją zakaźny wirus HSV, którego nosicielami jest większość ludzi. Chociaż nie stanowi większego zagrożenia dla zdrowia, opryszczka może zostawić nieestetyczny ślad w miejscu występowania, a powstałe blizny na twarzy wywoływać dyskomfort psychiczny.
Opryszczka zwykła, popularnie zwaną zimnem, wywołuje wirus herpes simplex.
Do pierwotnego zakażenia dochodzi zwykle we wczesnym dzieciństwie. Większość zakażeń wirusem przebiega bezobjawowo, o ich przebyciu świadczy obecność przeciwciał w surowicy krwi.
W wyniku osłabienia organizmu wirus Herpes Siplex Virus uaktywnia się, zaczyna szybko mnożyć, a zewnętrznym tego objawem jest bolesne, swędzące owrzodzenie w okolicach ust czy nosa, rzadziej na innych błonach śluzowych. Nosicielem wirusa są ludzie. Opryszczka, każda osoba, która chociaż raz ją miała jest nosicielem wirusa do końca życia i może się spodziewać, że opryszczka pojawi się u niej ponownie w sytuacjach osłabienia organizmu np. przez przeziębienie, inne choroby, niedożywienie, stres czy nawet nadmierne nasłonecznienie organizmu. Kiedy wirus nie jest aktywny przebywa w końcówkach nerwów. Opryszczka to bardzo bliska krewna ospy wietrznej i półpaśca.
Opryszczka, objawy trwają 6–10 dni, ale istnieje duża skłonność do nawrotów, zwykle w tych samych miejscach; szczególnie często obserwuje się je w obrębie błon śluzowych jamy ustnej i narządów płciowych. U kobiet nawroty są częstsze w okresie miesiączki, jednak wznowy choroby w obrębie narządów płciowych częściej dotyczą mężczyzn i dłużej u nich trwają. Natomiast objawy subiektywne – ból, pieczenie – są bardziej odczuwane przez kobiety.
Opryszczka, zagrożenie wykwitem dotyczy prawie każdego, gdyż większość populacji jest zainfekowana wirusem herpes simplex. Niektórzy zapominają, że zakażenie to utrzymuje się w postaci utajonej w ciągu całego życia (przez nerwy obwodowe wirus dostaje się do zwojów nerwowych, gdzie nieustannie „czeka na okazję” wznowy aktywności. ). Pobudzają go do uaktywnienia się liczne choroby gorączkowe i zakaźne, a także przegrzanie (np. spowodowane opalaniem się) lub oziębienie ciała. Opryszczka, aktywatorem nawrotów są też czynniki obniżające odporność: okres miesiączkowania, przemęczenie fizyczne, choroby zębów, silny stres.
Opryszczka - wszystkiemu winny jest wirus
Opryszczka, wirus odpowiedzialny za powstawanie należy do rodziny Herpeswirusów, których w przyrodzie rozróżniamy ponad 100. Wirus opryszczki – opryszczka jest jednak groźny i może powodować stany zapalne mózgu[1], opon mózgowo-rdzeniowych, oczu a także nowotwory dając tym samym powikłania ogólnoustrojowe. Pierwsze opisy zakażenia wirusem opryszczki wyszły spod ręki Hipokratesa, który nadał schorzeniu nazwę Hermes.
Opryszczka, pierwsze wzmianki opisywali Egipcjanie na typowych dla pisma sumeryjskiego glinianych tabliczkach.[2] Nie wszystkie jednak wirusy z tej grupy wywołują zachorowania u człowieka, tych niebezpiecznych dla nas jest 8. Wyizolowanie wirusa nastąpiło w roku 1919, a ocena jego latencji czyli przeżywalności w zwojach układu nerwowego podana została przez uczonych S. Williamsa i F. Burneta[3]. Wirusy tzw. „ludzkie” zostały sklasyfikowane oraz ponumerowane od 1 do 8.
Do niedawna trwały liczne spory czy wirusy można zaliczyć do żywej materii. Większość naukowców twierdzi jednak, że wirusy nie wyczerpują cech organizmów żywych, gdyż nie odpowiadają na bodźce, nie wzrastają w określonym przedziale czasu, nie mają zdolności rozrodczych, nie utrzymują stałej temperatury ciała, nie metabolizują energii, nie posiadają struktury komórkowej, układów metabolicznych i nie posiadają zdolności adaptacyjnych[4]. Zbudowane są z kwasu nukleinowego RNA lub DNA i otoczki białkowej zwanej płaszczem białkowym lub kapsydem. Wspomniany kwas nukleinowy zawiera zapis genetyczny wirusa. Herpeswirusy należą do grupy DNA wirusów posiadających dwie nici. W dobie pandemii wirusa Sars Cov 2 wiedza społeczeństwa na temat wirusów uległa diametralnej zmianie, stąd dość szczegółowy opis wirusa opryszczki- czyli w języku potocznym zwanym jako opryszczka.
Wyróżnia się dwa typy wirusa herpes simplex:
Typ I (HSV 1) wywołujący zmiany na błonach śluzowych jamy ustnej, wargach, skrzydłach nosa, twarzy, tułowiu i kończynach (znacznie rzadziej w obrębie narządów płciowych). Czasem może dojść do zajęcia rogówki oka, zmiany w tej lokalizacji nie tylko odznaczają się bolesnością, lecz stanowią zagrożenie powstania znacznego upośledzenia wzroku.
Typ II (HSV II) powodujący zmiany w obrębie narządów płciowych i pośladków. Ten typ wirusa pojawia się głównie od 14 roku życia, a częstość zakażeń wyraźnie wzrasta w grupie osób aktywnych seksualnie (choroba przenoszona drogą płciową).
Nosicielami wirusa HSV jest prawie 90% społeczeństwa ale uaktywnia się on i wywołuje bolesne swędzące bąble tylko u niektórych osłabionych osób. Może pojawiać się również pod wpływem zmian gospodarki hormonalnej u kobiet. Opryszczka pojawia się najczęściej na brzegu czerwieni wargowej. Pierwszym objawem jest swędzenie, powstają na wardze pęcherzyki wypełnione treścią surowiczą, a następnie ropną, które zamieniają się w strupek. Powinniśmy uważać by wirus nie przedostał się do oka ponieważ może to skutkować zapaleniem rogówki. Jeśli dotykamy zakażonych ust stosując np. maść antywirusową trzeba zaraz po tym myć i dezynfekować dłonie. Ponieważ usta są ciągle w ruchu, opryszczka - pęcherzyki i strupki ciągle są rozciągane i często pękają powoduje to wielokrotne jątrzenie rany i zwiększa szanse na niechcianą pamiątkę po opryszczce w postaci blizny. Opryszczka, jednym ratunkiem na skrócenie cierpień i zmniejszenie jej wielkości są leki antywirusowe dostępne na szczęście w aptekach bez recepty.
Najczęstszą postacią jest opryszczka zlokalizowana na błonach śluzowych jamy ustnej oraz skórze w okolicy warg, nieraz także dziąseł. Po okresie inkubacji (wylęgania), który trwa od 2-7 dni zaczynają pojawiać się objawy kliniczne. Opryszczka, cały proces chorobowy możemy podzielić na etapy: wylęgania, zakażenia pierwotnego, okresów bezobjawowych oraz reaktywacji i nawrotów opryszczki[5]. Przed wystąpieniem wykwitów pacjenci skarżą się na tzw. ściągnięcie, swędzenie, mrowienie, potem narastającą bolesność. Etap ten nazywamy także prodromalnym (utajonym). Kolejnym jest pojawienie się rumieniowatych plamek pokrytych pęcherzykami. Pęcherzyki są twarde, dobrze napięte, wypełnione płynem surowiczym. Ich wielkość waha się od łepka szpilki do ziarna konopi. Po wielu dniach płyn ulega zmętnieniu, pęcherzyki pękają, a surowiczy płyn zasycha w strup. Po odpadnięciu strupa pozostaje mała różowa plamka[6]. Opryszczka, cały proces chorobowy trwa dość długo, a poza tym stosunkowo często dochodzi do powikłań w postaci wtórnych nadkażeń spowodowanych mechanicznym usuwaniu strupów. Strup powstaje ok. 4 dnia od pojawienia się pęcherzyków, a złuszcza się i odpada po 7-9 dniach. Trzeba podkreślić, że najbardziej zakaźny jest płyn, a po jego zaschnięciu ryzyko zakażenia się zmniejsza. W ocenie pacjentów ulgę przynosi preparat Contractubex, który nawilża strup i znosi napięcie. Zawarta w nim alantoina działa łagodząco. Opryszczka okolicy ust jest bardzo widoczna, pozostaje zatem dodatkowo aspekt estetyczny, ważny szczególnie dla osób czynnych zawodowo. Heparyna zawarta we wspomnianym preparacie powoduje, że miejsce po wygojonej opryszczce staje się mniej widoczne.
Najlepszym sposobem na bliznę po opryszczce jest skuteczny lek na blizny Contractubex® żel. Działa na wszystkie rodzaje blizn: po operacji np. cesarskiego cięcia, wycięcia gruczołu tarczycy, po rozcięciach i urazach w wyniku wypadku, po zabiegach chirurgicznych czy laseroterapii tatuaży.
Po zagojeniu rany i odpadnięciu strupka można zacząć stosować preparaty na blizny. Regularne wmasowywanie żelu czy maści na blizny zawierającej wyciąg z cebuli, która posiada właściwości przeciwzapalne, bakteriobójcze i zapobiega tworzeniu się nadmiernej tkanki blizny pomaga utrzymać proces bliznowacenia pod kontrolą. Żel Contractubex® zawiera również heparynę która zmiękcza bliznę, zmniejsza obrzęk pobudza regenerację komórek oraz może wiązać wodę w tkance blizny. Trzecim składnikiem jest alantoina, która ma działanie zmiękczające i łagodzące świąd.
Opryszczka jest szczególnie zaraźliwa w okresie występowania pęcherzyków surowiczych, które łatwo ulegają przerwaniu. Zasadą jest unikanie w tym okresie bezpośredniego kontaktu z osobą z objawami bądź u której występuje opryszczka (zabronione są pocałunki), jak też z jej przyborami do higieny osobistej i sprzętem kuchennym. Oznacza to np. zakaz korzystania z ręcznika, szminki, picia z wspólnej szklanki, kieliszka, używania tej samej łyżki co osoba chora, itp.
O ile wirus typu pierwszego powoduje opryszczkę zlokalizowaną w obrębie twarzy, o tyle wirus typu drugiego objawia się podobnymi wykwitami w okolicy narządów intymnych i stanowi on jedną z najczęstszych przyczyn owrzodzeń błon śluzowych okolicy genitalnej[7]. W ostatnim czasie coraz popularniejszy stał się seks orogenitalny. Panuje nie do końca prawdziwe przekonanie, że eliminuje on ryzyko zarażenia wirusem HIV. Taka sytuacja spowodowała jednak, że dochodzi do przenoszenia wirusa i za zakażenia narządów płciowych odpowiadają oba typy wirusów[8]. Objawy infekcji są podobne. Po okresie prodromalnym, kiedy pojawiają się pierwsze dyskretne objawy (przeczulica, swędzenie, pieczenie) następuje wystąpienie pęcherzyków z treścią surowiczą, wreszcie nadżerki i strupy. W niektórych przypadkach mogą wystąpić objawy ogólne polegające na podwyższonej ciepłocie ciała, bólach głowy a nawet powiększeniu okolicznych węzłów chłonnych.
Największy problem natury estetycznej w licznych wywiadach zgłaszają kobiety, szczególnie czynne zawodowo. W ich ocenie opryszczka i związany z nią czasowy defekt kosmetyczny w znacznym stopniu przekłada się na ich relacje z otoczeniem. Wiele kobiet unika kontaktów ze współpracownikami i znajomymi. Oceniają okres choroby jako zmarnowany zawodowo i towarzysko. Znaczny odsetek pań stara się o zwolnienie lekarskie. Bardzo istotne jest wówczas wczesne wdrożenie specjalistycznego leczenia, które wydatnie wpływa na czas leczenia. Głównymi preparatami są oczywiście leki przeciwwirusowe dostępne w różnych postaciach. Specjaliści są zgodni, że terapia doustna jest najbardziej skuteczna. Opryszczka, w leczeniu pospolitej zaleca się leczenie zewnętrzne preparatami w postaci żeli i maści - najczęściej na bazie acyklowiru i tromantadyny. Leki te posiadają cenną cechę – wirus nie uodparnia się na ich działanie.
Maskowanie pęcherzyków i strupów domowymi metodami nie przynosi najczęściej oczekiwanych efektów, a może powodować wtórne nadkażenia i wydłużać cały proces leczenia. Opryszczka, pacjentki starają się ukryć pęcherzyki lub strupy używając wszelkiego rodzaju szminek – pomadek do ust. O ile można przykryć zmianę w obrębie czerwieni wargowej, o tyle zmiana na skórze w okolicy ust nie są łatwe do ukrycia. Bardzo istotne jest aby dokładnie myć ręce po kontakcie z płynem surowiczym, gdyż bardzo łatwo przenieść infekcje na inne obszary ciała.
Opryszczka to objaw zakażenia wirusem HSV. Po zakażeniu jesteśmy nosicielami przez resztę życia. Zazwyczaj pojawia się, kiedy spada odporność organizmu, kiedy jesteśmy zestresowani, przemęczeni lub zmieniamy miejsce - wjazd na wczasy, bądź temperatury- jedziemy na wyjazd w bardzo ciepłe bądź zimne miejsce.
W związku z tym należ zwrócić uwagę na to aby w diecie wstępowały związki poprawiające odporność - betaglukan (owsianka), witamina D (tran), kwas omega-3 (tran, olej lniany, orzechy włoskie), witamina A i karotenoidy (np. marchewka, brokuł, pomidory), probiotyki (jogurty naturalne, kefir).
Domowe sposoby są zazwyczaj pod ręką w naszej kuchni. Pomogą złagodzić ból, świąd i uczucie pieczenia i dyskomfortu, choć nie dają żadnej pewności wyleczenia. Opryszczka, warto pamiętać, że jeżeli pojawiają się pierwsze objawy, takie jak: mrowienie, pieczenie w okolicach warg, nie ma na co czekać, trzeba działać. Czas nie jest tu bez znaczenia. W przypadkach jeśli opryszczka często powraca, należy zrezygnować z domowych sposobów i najlepiej skonsultować to z lekarzem. Lekarz zdecyduje o dalszym leczeniu.
Melisa działa przeciwwirusowo i przeciwbakteryjnie, łagodzi zmiany na naszych ustach. Okłady z jej naparu warto wykonywać co kilka godzin do momentu aż opryszczka nie zniknie. Naukowo udowodniono, że zawarte w wodnych wyciągach z liści tego zioła taniny oraz kwasy fenolowe zwalczają m.in. Herpes simplex, szczególnie tego wywołującego opryszczkę wargową. Swędzący pęcherzyk można także posmarować olejkiem z melisy.
Herbata zawiera taniny, które mają właściwości ściągające i działają przeciwwirusowo. Kiedy czujemy, że pojawi się opryszczka (osoby, które miewają opryszczkę wiedzą o czy piszę) można przyłożyć w to miejsce ciepłą torebkę ze świeżo zaparzonej czarnej herbaty i pozostawić na kilka minut.
Aloes, sok z jego liści działa odkażająco i przeciwbakteryjnie. Częste przemywanie opryszczki sokiem z aloesu, łagodzi jej objawy.
Miód posiada właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne, na które reaguje opryszczka. Chore miejsce trzeba jak najczęściej smarować miodem, delikatnie wmasowując w skórę. Koniecznie pamiętaj o częstym myciu rąk.
W aptece możemy kupić olejek drzewa herbacianego. Opryszka go nie lubi. Ostrożnie przy pomocy nasączonego wacika przyłóż na zmienione miejsce.
Opryszczka w ginekologii i u kobiet ciężarnych stanowi odrębny i poważny problem, gdyż matka z objawową opryszczką może zakazić swoje dziecko. Jeżeli opryszczka ma charakter nawrotowy ginekolog prowadzący ciążę może zdecydować o włączeniu leczenia profilaktycznego po 36 tygodniu ciąży[9]. Trzeba także pamiętać, że uczynnienie infekcji może nastąpić w wyniku obniżenia odporności, gorączki, a także zabiegów kosmetycznych. Do zakażenia dziecka może dojść, kiedy poród odbywa się siłami natury i noworodek ma kontakt z płynem surowiczym z pęcherzyków opryszczkowych[10]. W literaturze opisanych jest wiele postaci zakażenia noworodka.
Ospa wietrzna i półpasiec są odrębnymi schorzeniami wywołanymi przez ten sam wirus. We wspomnianej wcześniej klasyfikacji jest zapisany jako typ 3.
Ospa wietrzna jest chorobą zakaźną, która występuje najczęściej w wieku dziecięcym. Jej niepowikłany przebieg u dzieci jest stosunkowo łagodny i charakteryzuje się wysypką głownie na skórze głowy i tułowia.
Pojawiające się grudki pokrywają się pęcherzykami, aby po kilku dniach zaschnąć w strupy. Obraz pojedynczego wykwitu łudząco przypomina opisywaną wcześniej opryszczkę. Objawom skórnym może towarzyszyć ogólne rozbicie i temperatura. Niezainfekowane krostki gojąc się nie pozostawiają blizn. W bardzo wielu przypadkach dochodzi jednak do infekcji spowodowanych ich rozdrapywaniem, gdyż zmianom skórnym towarzyszy uciążliwy świąd. W takich przypadkach po ustąpieniu objawów pozostają drobne blizny o charakterze zanikowym w postaci zagłębień w skórze o różnej wielkości. Ważne jest zatem aby podczas choroby stosować preparaty znoszące świąd, a po odpadnięciu strupków stosować specjalistyczne leki np. Contractubex, którego unikalna formuła powoduje lepsze gojenie. Alantoina ma działanie łagodzące, wyciąg z cebuli bakteriostatyczne, natomiast heparyna przywraca normalny koloryt skórze. Nasz niepokój powinny budzić zmiany skórne występujące na śluzówkach, spojówkach i rogówce[11].
Półpasiec jest wywoływany tym samym wirusem u osób o obniżonej odporności, które w przeszłości przeszły ospę wietrzną. Reaktywacja, bo tak nazywa się uaktywnienie wirusa z fazy letalnej następuje u osób dorosłych najczęściej tylko jeden raz. Prawie cała populacja naszego kraju po 40 roku życia przebyła ospę wietrzną, zatem w grę wchodzi tylko zachorowanie na półpasiec. Powtórne lub wielokrotne zachorowanie zdarza się rzadko, a jego prawdopodobieństwo jest na poziomie 5%[12].
Rozwój choroby poprzedzają dość charakterystyczne objawy bólowe w obrębie jednego dermatomu (obszar skóry w którym za czucie odpowiada jeden nerw). Dolegliwości mogą mieć bardzo różny charakter od mrowienia i drętwienia, przeczulicy do silnego bólu często wyzwalanego przez dotyk[13].
Po kilku dniach pojawia się wysypka, która zlokalizowana jest najczęściej na obszarze odpowiadającym wcześniej zgłaszanemu bólowi. Wyróżnia się kilka postaci półpaśca. Najniebezpieczniejsza jest postać oczna, mogąca doprowadzić do utraty wzroku. W postaci usznej poza szumami i zawrotami głowy może dojść do niedosłuchu lub zupełnej głuchoty. Wygląd wysypki przypomina wykwity ospy wietrznej: plamki, grudki, pęcherzyki, krostki, strupy.
Opryszczka, na ten wirus nie ma szczepionki, ale medycyna dysponuje szczepionkami przeciwko ospie wietrznej i półpaścowi. Szczepienie przeciwko ospie wietrznej zostało wpisane do kalendarza szczepień, jest wymagane dla określonych grup dzieci.
Osoby chorujące na ospę wietrzną, półpasiec czy opryszczkę powinny unikać kontaktu w fazie pękania pęcherzyków, których treść jest wyjątkowo zakaźna. Zmienione miejsca powinny być w miarę możliwości zasłaniane.
Przestrzeganie higieny zmniejsza możliwość transmisji wirusa. Osoby z czynną opryszczką okolicy ust powinny bezwzględnie unikać pocałunków, korzystania z tych samych naczyń, przyborów higieny osobistej, ręczników czy szminek. W przypadku opryszczki narządów płciowych nie wskazane są zbliżenia seksualne, a jeżeli już do nich dochodzi, powinny odbywać się w zabezpieczeniu, co nie wyeliminuje całkowicie, ale z pewnością zmniejszy ryzyko zakażenia.
Na podstawie przeprowadzonych ankiet nadal pozostaje dość liczna grupa osób nie znająca specyfiki i dróg zakażeń wirusem opryszczki. Prawie 90% pacjentów podaje, że nie otrzymało dotychczas wystarczającej informacji na temat zakażeń tym wirusem[14]. Wskazana jest zatem szeroka edukacja, której elementem jest niniejsza publikacja.
PIŚMIENNICTWO
REKOMENDACJE TOWARZYSTW NAUKOWYCH
[1] M. Popiel, E. Wietrak, T. Laskus, Opryszczkowe zapalenie mózgu, Postepy Mikrobiologii 2012, 51,3, s. 185
[2] A. Lesiak, J. Narbutt, Kompleksowe leczenie opryszczki wargowej, Forum Dermatologicum 2017, tom. 3, nr 4, 147-151
[3] B. Wanot, M. Tysiąc-Mista, A. Biskupek-Wanot, Wiedza pacjentów na temat wirusa opryszczki pospolitej. Periodyk Naukowy Akademii Polonijnej, 14(215) nr 3 s. 9
[4] L. Geggel, Are Viruses Alive? www.livescience.com/ [dostęp 9.11.2020]
[5] A.B. Serwin, E. Musiałkowska, B. Chodnicka, Opryszczka narządów płciowych – nadal istotny problem epidemiologiczny i kliniczny. Przegląd Epidemiologiczny 2010, 64, s. 382
[6] A. Czernielewski, Zarys chorób skóry, błony śluzowej jamy ustnej i wenerycznych. PZLW, Warszawa 1982 s. 179
[7] E. Biało-Wójcicka, S. Majewski, K. Łoza, Zakażenie wirusem opryszczki pospolitej – badanie ankietowe dotyczące wiedzy na temat infekcji wirusem opryszczki wśród osób w wieku 18-35 lat. Przegląd Dermatologiczny 2015, 102, s. 9
[8] A. Majewska et al., Wirus opryszczki pospolitej typu 1: epidemiologia i udział wirusa w zakażeniach narządów płciowych. Nowa Medycyna, 1/2011 s. 17
[9] Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące zakażeń wirusem opryszczki zwykłej u kobiet ciężarnych. Ginekologia Polska 2007, 78, s. 899-900
[10] Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące postepowania w przypadku zakażenia wirusem HCV w położnictwie. Ginekologia Polska 2015, 9, s. 715-717
[11] B. Siewert, J. Wysocki, Ospa wietrzna i półpasiec – obraz kliniczny i możliwości profilaktyki. Lekarz POZ 2/2008, s. 478
[12] M. Bujnowska-Fedak, P. Wegierek, Pacjent z półpaścem w praktyce lekarza rodzinnego. Forum Medycyny Rodzinnej 2018, tom 12, nr 3, s. 109
[13] Tamże s. 109
[14] E. Biało-Wójcicka, S. Majewski, K. Łoza, Zakażenie wirusem opryszczki pospolitej – badanie ankietowe dotyczące wiedzy na temat infekcji wirusem opryszczki wśród osób w wieku 18-35 lat. Przegląd Dermatologiczny 2015, 102, s. 11
Informacje na temat zastosowania melisy- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/Melisa
